हिंदू धर्मात मार्गशीर्ष महिन्याला खूप अध्यात्मिक महत्त्व आहे. मार्गशीर्ष महिन्यात विविध व्रत-उपवास आणि सण-वार येतात. तसेच दत्त जयंती दरवर्षी मार्गशीर्ष शुक्ल पक्षातील पौर्णिमेला साजरी केली जाते. यंदा दत्त जयंती 26 डिसेंबर 2023 रोजी साजरी करणार आहोत. दत्त जयंती ही त्रिमूर्तीचा अवतार मानल्या जाणाऱ्या भगवान गुरूदत्तांना समर्पित आहे.
पंडित इंद्रमणी घनश्याल सांगतात की, दत्त जयंतीला दत्तात्रेयांची विशेष पूजा केली जाते, ज्यामुळे त्रिदेव ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश यांचे आशीर्वाद एकत्रितपणे पूजकाला प्राप्त होतात. दत्त जयंती का साजरी केली जाते आणि त्याचे महत्त्व काय आहे ते एका पौराणिक कथेतून जाणून घेऊया.
भगवान दत्तगुरूंची आख्यायिका -पौराणिक कथेनुसार, एकेकाळी माता पार्वती, लक्ष्मी आणि सरस्वती यांना त्यांच्या पती-पूजा धर्माचा अभिमान वाटला होता. नारद मुनींना देवतांचा हा अभिमान मोडायचा होता, म्हणून ते या तिघींसमोर अनसूयेच्या पतिव्रता धर्माची स्तुती करू लागले. यामुळे तिन्ही देवींना माता अनसूयेविषयी इर्ष्या वाटली आणि त्यांनी त्रिदेवांना माता अनसूयेचे व्रत तोडण्यास सांगितले.
माता अनसूयाचे व्रत सोडण्यासाठी त्रिदेव पोहोचले, पण याची कल्पना माता अनसूयाला आधीच लागली होती. जेव्हा त्रिदेव अनसूयेकडे पोहोचले तेव्हा मातेने अत्रि ऋषींच्या पायाचे पाणी त्यांच्यावर शिंपडले, त्यामुळे तिन्ही देव बाल अवस्थेत पोहोचले. माता अनसूयाने तिघांनाही मुलांप्रमाणे वाढवायला सुरुवात केली.
यानंतर तिन्ही देवींना आपली चूक लक्षात आली आणि त्यांनी माता अनसूया यांच्याकडे जाऊन माफी मागितली. अनसूया म्हणाली की, या तिघांनी माझे दूध प्यायले आहे, त्यामुळे त्यांना बालस्वरूपात राहावे लागेल. यानंतर तिन्ही देवींनी आपापल्या अंशातून एक नवीन देव प्रकट केला, ज्याचे नाव दत्तात्रेय होते.
अशा प्रकारे दत्तात्रेयांचा जन्म झाला. असे मानले जाते की, भगवान दत्तात्रेयांचा जन्म मार्गशीर्ष महिन्याच्या पौर्णिमेला झाला होता. त्यामुळे या दिवशी दत्त जयंती साजरी केली जाते.
