भारतातील शेतकऱ्यांना त्यांच्या शेतमालासाठी पारदर्शक आणि फायदेशीर बाजारपेठ उपलब्ध करून देण्यासाठी केंद्र शासनाने ‘राष्ट्रीय कृषी बाजार’ (e-NAM) योजना सुरू केली आहे. या उपक्रमाच्या माध्यमातून देशभरातील कृषी बाजारपेठा एकाच डिजिटल प्लॅटफॉर्मवर आणण्याचे उद्दिष्ट आहे.
e-NAM योजनेची वैशिष्ट्ये आणि फायदे:
- डिजिटल व्यवहार: e-NAM अंतर्गत ई-ट्रेडिंग प्लॅटफॉर्म कार्यान्वित करण्यात आला असून, शेतकरी त्यावर थेट आपला शेतमाल विक्रीसाठी सादर करू शकतात.
- शेतमालाच्या गुणवत्तेची तपासणी: बाजार समित्यांमध्ये शेतमालाच्या गुणवत्तेची चाचणी केली जाते, त्यामुळे योग्य दर मिळण्याची हमी मिळते.
- ई-लिलाव प्रक्रिया: शेतमालासाठी डिजिटल लिलाव प्रणाली असून, यामुळे व्यापाऱ्यांमध्ये स्पर्धात्मक दर ठरतो व शेतकऱ्यांना अधिक नफा मिळतो.
- ई-पेमेंट सुविधा: व्यवहार डिजिटल झाल्याने शेतकऱ्यांना थेट बँक खात्यात पैसे जमा होतात, तसेच मध्यस्थांची संख्या कमी होते.
- व्यवस्थापन सुलभता: e-NAM प्रणालीमुळे शेतमालाची नोंद, वजन, बिले तयार करणे आणि पेमेंट प्रक्रिया पूर्णपणे स्वयंचलित होते.
महाराष्ट्रातील e-NAM प्रगती आणि अंमलबजावणी:
महाराष्ट्रात १३३ बाजार समित्यांचा चार टप्प्यांत e-NAM मध्ये समावेश करण्यात आला आहे. त्याशिवाय, अ’ वर्गातील व ‘ब’ वर्गातील एकूण १८ बाजार समित्यांना या योजनेत जोडण्याचा प्रस्ताव महाराष्ट्र राज्य कृषी पणन मंडळाने सादर केला आहे.
राज्यस्तरीय मंजुरी समितीची भूमिका:
e-NAM मध्ये नवीन बाजार समित्यांचा समावेश करण्यासाठी राज्यस्तरीय मंजुरी समितीची स्थापना करण्यात आली आहे.
- अध्यक्ष: अप्पर मुख्य सचिव (महसूल)
- सदस्य: प्रधान सचिव (सहकार व पणन), पणन संचालक, सचिव/प्रधान सचिव (वित्त विभाग), कृषी व शेतकरी कल्याण विभागाचे प्रतिनिधी
- सदस्य सचिव: महाराष्ट्र राज्य कृषी पणन मंडळाचे कार्यकारी संचालक
केंद्र शासनाच्या नव्या मार्गदर्शक सूचना:
केंद्र सरकारच्या कृषी आणि शेतकरी कल्याण विभागाने e-NAM संदर्भात नवीन मार्गदर्शक तत्त्वे (Operational Guidelines) जारी केली आहेत. यानुसार, राज्य सरकारला नवीन बाजार समित्यांचा समावेश करण्याचा अधिकार राज्याच्या मुख्य सचिवांच्या अध्यक्षतेखालील समितीला देण्यात आला आहे.
e-NAM योजनेच्या प्रभावीतेने शेतकऱ्यांना काय लाभ होणार?
- शेतमालासाठी खुली व पारदर्शक बाजारपेठ उपलब्ध
- शेतमालाच्या दरात स्थिरता आणि अधिक नफा मिळण्याची संधी
- व्यवहारात सुलभता व वेगाने होणारे पेमेंट
- देशभरातील बाजारपेठांसोबत जोडले जाण्याचा फायदा
- मध्यस्थांची संख्या कमी होऊन शेतकऱ्यांना थेट फायदा
निष्कर्ष:
राष्ट्रीय कृषी बाजार (e-NAM) योजना ही भारतीय कृषी क्षेत्रासाठी एक मोठी डिजिटल क्रांती ठरत आहे. महाराष्ट्रासह संपूर्ण देशभरात याचा प्रभाव वाढत असून, शेतकऱ्यांना अधिक नफा मिळवून देण्यासाठी हा उपक्रम अत्यंत फायदेशीर ठरत आहे. डिजिटल व्यवहार, लिलाव प्रणाली, आणि ई-पेमेंट सुविधेमुळे पारदर्शकता आणि शाश्वतता निर्माण होत आहे.
