1 मे आज जगभरात महाराष्ट्र दिन साजरा केला जातो. 6 विभाग 36 जिल्ह्यांमध्ये विभागला गेलेला महाराष्ट्र वेगवेगळ्या गोष्टींनी संपन्न आहे. आजही महाराष्ट्रातील कानाकोपरा विविधतेने नटलेला आहे. आज महाराष्ट्र दिनानिमित्त असं गाव पाहणार आहोत, ज्याने आपली ओळख ‘गुलाबी’ गाव (pink village) म्हणून निर्माण केली आहे. एवढंच नव्हे तर या कमी लोकसंख्या असलेल्या गावाने अनोखा विक्रम जगाच्या नकाशात नोंदवला आहे.
हे गाव आहे कोल्हापूर जिल्ह्यातील करवीर तालुक्यातील डोंगराळ भागात वसलेले शेळकेवाडी. एकेकाळी सत्तेच्या नजरेतून दुर्लक्षित राहिलेले, पंचायतीला विकास निधी म्हणून २-३ लाख रुपये मिळत होते. अशावेळी गावकऱ्यांनी गावाचे कायापालट करण्याची जबाबदारी स्वतःवर घेतली. अन् गेल्या २० वर्षांत ‘आदर्श गाव’ म्हणून पुन्हा स्वतःची ओळख निर्माण केली.
फक्त १०२ घरे आणि १००० लोकसंख्या असलेले शेळकेवाडी आता देशाच्या नकाशावर पहिले १००% सौरऊर्जेवर चालणारे गाव म्हणून ठसा उमटवत आहे. सौरऊर्जेवर चालणारे स्वतःचे बायोगॅस प्रकल्प असलेले पहिले गाव होण्याचा मानही या गावाला मिळाला आहे. याशिवाय आता राज्य आणि केंद्र सरकारच्या विविध योजनांमध्ये त्याचा समावेश करण्यात आला आहे. राज्यस्तरीय स्पर्धांमध्ये प्रथम क्रमांकावर असलेल्या या गावाने मिळवलेली बक्षीस रक्कम सध्या उघड्यावर शौचमुक्ती मोहीम राबविण्यासाठी वापरली जात आहे. आणि या गावाबद्दल सर्वात उल्लेखनीय बाब म्हणजे येथील ‘गुलाबी घरं’.
“गुलाबी घरे आपल्या एकतेचे प्रतीक आहेत. आम्ही सर्वांनी एकमताने एका रंगाच्या पॅटर्नचे पालन करण्याचा निर्णय घेतला जो आम्हाला गावाच्या हितासाठी लढण्याचा संकल्प करण्यास मदत करेल,” असे रहिवासी म्हणाले.
गावकऱ्यांनी सौरऊर्जेद्वारे गावात वीजपुरवठा करण्यासाठी एकत्र आल्यावर, त्यांनी केंद्र सरकारच्या प्रधानमंत्री सूर्य घर मुफ्त बिजली योजनेअंतर्गत औपचारिकता सुरू केली. या योजनेअंतर्गत, घरगुती सौरऊर्जा यंत्रणेला अनुदान दिले जाते. ग्रामपंचायतीने 100 घरांमध्ये 1 किलोवॅट सौरऊर्जा प्रकल्प आणि दोन मोठ्या घरांमध्ये 2 किलोवॅट प्रणाली बसवल्या, ज्यामुळे ते कोल्हापूर जिल्ह्यातील पूर्णपणे सौरऊर्जेवर चालणारे पहिले गाव बनले.
“गावात आदर्श गाव म्हणवण्यासारखे सर्वकाही आहे. सर्वत्र स्वच्छतेचे निकष पाळले जातात. गटारे बंद आहेत, रस्ते स्वच्छ आहेत आणि योग्य कचरा व्यवस्थापनामुळे वातावरणही खूप चांगले झाले आहे,” असे ग्रामविकास अधिकारी सुरेखा आवाड म्हणाल्या. लोकसहभाग हा त्यांच्या यशाचा मंत्र असल्याने, गावाने पाणी वितरणासाठी स्वतःचा धरण बांधले आहे.
या परिवर्तनामुळे गावात खूप आनंद झाला आहे कारण कोणालाही वीज बिल भरावे लागत नाही. “आम्ही पंखे, मिक्सर आणि वॉशिंग मशीन वापरतो – आणि तरीही आम्हाला कोणतेही बिल भरावे लागत नाही,” असे एका रहिवाशाने सांगितले.
संत गाडगे बाबांच्या ग्राम स्वच्छता मोहिमेअंतर्गत राज्यस्तरीय सर्वेक्षणात सहभागी होण्यासाठी गावातील रहिवाशांसाठी डिजिटल प्रशासन, आरोग्य जागरूकता, शिक्षण हे प्राधान्य आहे.
“आम्हाला पूर्वी मागासलेले किंवा दुर्लक्षित गाव म्हणून पाहिले जात असे. परंतु ग्रामस्थांच्या प्रबळ इच्छाशक्ती आणि सरकारी योजनांचा योग्य वापर यामुळे परिस्थिती बदलण्यास मदत झाली आहे. आता आम्ही स्वच्छता आणि शाश्वततेसाठी राज्य क्रमवारीत जिंकण्याकडे पाहत आहोत,” असे गावकरी सांगतात.
